W obiektywie shipspottera czyli z migawką nad portową sadzawką

wtorek, 23 grudnia 2025

Z cyklu muzea morskie/jednostki muzealne ... cz. 42 - LE REDOUTABLE S611

FS LE REDOUTABLE (S611) –francuski okręt podwodny o napędzie nuklearnym, nosiciel pocisków balistycznych (Sousmarin Nucléaire Lanceur d`Engins – SNLE). Prototypowa jednostka serii liczącej łącznie sześć jednostek typu Le Redoutable jakie zasiliły szeregi Marine Nationale, stanowiąc przez kolejne dekady element francuskiego systemu odstraszania. Projekt okrętu powstał na deskach kreślarskich DCAN, które dodatkowo było wspierane przez specjalistów z Marine Nationale i Délégation Générale pour l`Armament – DGS (będąca częścią ministerstwa obrony odpowiadającą za rozwój i zakupy uzbrojenia). Stępkę pod przyszły Le Redoutable położono 30 marca 1964 roku w Arsenale Cherbourgu. Wodowanie okrętu odbyło się 29 marca 1967 roku w obecności prezydenta Francji gen. Charlesa de Gaulle, który poprzez naciśnięcie przycisku zainicjował proces wodowania. 1 grudnia 1971 roku LE REDOUTABLE został wcielony w szeregi Marine Nationale pozostając w niej aż do 13 grudnia 1991 roku, kiedy to nastąpiło jego wycofanie i przeniesienie do rezerwy. W ciągu 20 lat służby okręt odbył 51 patroli bojowych, przebywając 3.469 dni w morzu, w tym 83.500 godzin w zanurzeniu. W tym okresie jednostką dowodziło łącznie 20 dowódców a przez jego pokład przewinęło się ca. 2.500 oficerów, podoficerów i marynarzy. W trakcie służby bazą operacyjną okrętu jak i jego bliźniaków była położona u wejścia do Brestu Ile Longue. W rezerwie okręt pozostawał do 24 lipca 1992 roku, kiedy to ostatecznie został skreślony z listy floty. W 1993 roku w ramach procesu dezaktywacji z okrętu usunięto całą sekcję reaktora. W tym czasie wokół okrętu któremu groziło pocięcie narodził się pomysł zachowania go jako muzeum tak jako to zrobili amerykanie ze swoim USS NAUTILUS. Powstały dwa stowarzyszenia w Breście i Cherbourgu. Ówczesny minister turystyki Olivier Stirn, przewodniczący Communaute Urbaine zlecił przeprowadzenia analizy projektu, który lokalni urzędnicy uznali w dużej mierze za niewykonalny. Choć wydawałoby się, że projekt umarł to dzięki zaangażowaniu niewielkiej aktywnej grupy byłych członków Marine Nationale i Arsenału udało się go wskrzesić. W 1995 roku Rady Miejskie obszaru metropolitarnego Cherbourga wyraziły zgodę na przekazanie wspólnocie miejskiej „uprawnień do utworzenia i zarządzania muzeum marynarki wojennej w Dworcu Morskim”. Wkrótce potem ogłoszono międzynarodowy przetarg na który odpowiedziało aż 55 europejskich biur architektonicznych. Sam projekt zakładał rekreacyjne i kulturowe wykorzystanie terenów dawnego Dworca Transatlantyckiego, znajdującego się w pobliżu Arsenału, w którym po dziś dzień powstają nowe generacje okrętów podwodnych dla Marine Nationale. W 1996 roku stojący na terenie portu wojennego w Cherbourgu okręt na mocy porozumienia pomiędzy Marynarką Wojenną reprezentowaną przez Ministerstwo Obrony a wspólnota miejską Cherbourga został użyczony tej drugiej w celu zachowania go jako okrętu muzeum wchodzącego w skład tworzonego kompleksu muzealnego „Cité de la mer” (Miasto Morza). Według założeń pierwszy etap projektu Cité de la Mer, obejmujący przeholowanie i umieszczenie LE REDOUTABLE w suchym doku, który miał zostać wybudowany w ramach przebudowy budynku dawnego dworca, renowacji Hali Kolejowej (dorównującej swoją kubaturą hali głównej La Villette) miał pozwolić na przyjęcie pierwszych gości w 2000 roku. Fundusze na jego realizację pochodziły w dużej mierze z dofinansowania przez państwo i Unię Europejską ze środków EFRR i wyniosły 106 milionów franków do których dodać jeszcze trzeba 25 milionów franków, które ministerstwo obrony przeznaczyło na przygotowanie okrętu (będącego wciąż własnością Marine Nationale) do funkcji muzealnych, jego transport i umieszczenie w doku. Głównym architektem całego projektu wybrano paryskiego architekta Jean-François Mibu, natomiast za przygotowanie muzeografii miał odpowiadać Jacques Lichnerowicz laureat nagrody La Vilette et au Musée d`Orsay. Zanim jednak LE REDOUTABLE trafił w nowe miejsce, jego skrócony o 8 metrową sekcję przedziału reaktora kadłub został uzupełniony poprzez wstawienie w to miejsce ważącej 70 ton sekcji kadłuba nieukończonego okrętu podwodnego S 607 TURQUOISE, którego budowa została przerwana w 1991 roku. Operacji wstawienia sekcji dokonano 18 września w suchym doku przy pomocy dwóch żurawi oraz podnośników, które przesunęły sekcję rufową. Ponieważ wstawiony element miał mniejszą średnicę niż kadłub Le Redoutable, do jego poszycia musiano dospawać drugie poszycie, dzięki czemu zapewniono ciągłość kadłuba. 4 lipca 2000 roku rozpoczął się nowy etap w życiu LE REDOUTABLE, który przy bardzo spokojnym morzu (wysokość fal nie mogła przekraczać 50 cm) o godzinie 10:00 przy pomocy holowników typu RPC 12 – A676 SAIRE i A675 FRÉHEL opuścił port wojenny kierując się w stronę portu Chantereyne, gdzie zestaw holowniczy wykonał zwrot kierując się w stronę specjalnie zaprojektowanego doku. Kilka metrów od wejścia do doku do okrętu zamocowano liny przy pomocy których, za pomocą zainstalowanej za dokiem wciągarki wprowadzono go do doku, umieszczając go na wyznaczonej pozycji (operacja ta wymagała od całego zaangażowanego w nią zespołu chirurgicznej wręcz precyzji i dokładnego planowania, bowiem od krawędzi doku kadłub okrętu dzieliło zaledwie 60 cm wody – dodatkowo utrudnieniem był fakt, że wybudowany na potrzeby ekspozycji muzealnej dok był wąski, nie posiadał urządzeń cumowniczych, nie miał grodzi zamykającej jego wlot oraz urządzeń do odpompowania z jego wnętrza wody – stąd musiano czekać na odpływ, w trakcie którego okręt miał spokojnie osiąść na jego dnie). Ostatecznie o 11:45 LE REDOUTABLE znalazł się na miejscu swojego permanentnego cumowania a admirał Louzeau, pierwszy dowódca okrętu i były szef sztabu Marine Nationale, mógł zakomunikować sukces całej operacji ekipom telewizyjnym i prasowym będącym na miejscu. Ostatniemu rejsowi „Groźnego” przyglądało się kilkuset widzów zgromadzonych na nabrzeżach miasta oraz cywilnych i wojskowych łodziach. Wkrótce po posadowieniu okrętu na dnie przystąpiono do zaślepiania wejścia do doku przy pomocy ścianki szczelnej a następnie do odbudowy nabrzeża usuniętego na potrzeby wykonania ww. operacji. Po zabezpieczeniu jednostki w doku przez kolejne prawie 18 miesięcy trwały na nim prace adaptacyjne przystosowujące go do nowej roli, po których w kwietniu 2002 roku przyjął on swój pokład pierwszych odwiedzających.

Muzeum „Le Cité de la Mer” odwiedziłem 6 listopada 2024 roku. Jeśli chodzi o dojazd, ponieważ do Cherbourga nie ma dogodnych połączeń lotniczych, przyleciałem wpierw do Paryża, mojej bazy wypadowej, skąd ze stacji Gare St Lazare („bosze” ale to kolos ponad 20 peronów), pociągiem wyruszyłem w podróż do Cherbourga (ogólnie podróż w tą i z powrotem trwała odpowiednio 3h 24 min oraz 3h 10 min, i odbywała się w komfortowych warunkach). Po wyjściu ze stacji w Cherbourgu nie trudno nie trafić na docelowe miejsce a to dzięki licznym drogowskazom. Pieszo z dworca do muzeum musimy pokonać ca. 1,6 km co zajmuje do 40 min normalnym krokiem. Wejście na teren kompleksu muzeum znajduje się w budynku dawnej Hali Kolejowej, gdzie można nabyć bilety (ja kupowałem je w Internecie na stronie muzeum). Po przejściu przez halę (w której wystawione są eksponaty związane z eksploracją głębin) i wyjściu na plac przy doku, w którym spoczywa LE REDOUTABLE (co ciekawe aby zobaczyć z zewnątrz Groźnego nie trzeba wchodzić na teren muzeum, bowiem można tego dokonać z terenu ogólnodostępnego), kierujemy się w stronę stojącego w jego pobliżu nowoczesnego budynku muzeum, z którego to po odebraniu elektronicznego tłumacza (niestety nie ma polskiego ale jest angielski), korzystając z zewnętrznych pomostów umieszczonych wzdłuż lewej burty okrętu dostajemy się do jego wnętrza. (zanim jednak to zrobimy możemy wpierw zapoznać się z historią sił podwodnych). Trasa zawiedzenia rozpoczyna się na rufie i prowadzi nas przez wszystkie najważniejsze sekcje aż do dziobowego przedziału torpedowego, gdzie opuszczamy pokład okrętu. Czas zwiedzania to min. 45 minut, choć dla chcących poznać i dotknąć wszystko 2-3 godziny to za mało. Niewątpliwym plusem dla wszystkich zwiedzających okręt jest fakt, że wszystkie ważniejsze mechanizmy i urządzenia są podpisane w języku francuskim i angielskim. Dodatkowym smaczkiem po zwiedzeniu wnętrza Groźnego jest możliwość zejścia na dno doku w którym spoczywa, gdzie uderza nas ogrom tej jednostki, która i tak jest mniejsza od wielu innych nowocześniejszych konstrukcji np. typ Triomphant czy Ohio).

* * *

Dowódcy FS LE REDOUTABLE
Załoga niebieska	Załoga czerwona
Capitaine de frégate* Louzeau	Capitaine de frégate Bisson
Capitaine de frégate Lavolé	Capitaine de frégate Hardy
Capitaine de frégate Cazenave	Capitaine de frégate Lecointre
Capitaine de frégate Culot	Capitaine de frégate Nourry
Capitaine de frégate Herrou	Capitaine de frégate Balastre
Capitaine de frégate Sassy	Capitaine de frégate Bullier
Capitaine de frégate Coradin	Capitaine de frégate Capart
Capitaine de frégate Waquet	Capitaine de frégate Troullier
Capitaine de frégate Putz	Capitaine de frégate Tricand de la Goutte
Capitaine de frégate Bellot	Capitaine de frégate Dupré La Tour

*komandor porucznik

* * *

Jednostki typu Le Redoutable
Numer / Nazwa	Stocznia	Wodowanie	W służbie	Status
S611 FS LE REDOUTABLE (Groźny)	DCN Cherbourg (do 1967 Arsenal de Cherbourg)	29.03.1967	01.12.1971	Wycofany 13.12.1991, okręt muzeum w Cite de La Mer w Cherbourgu-Octeville
S612 FS LE TERRIBLE (Straszny)	DCN Cherbourg	12.12.1969	01.01.1972	Wycofany 01.07.1996, pocięty na złom po usunięciu sekcji reaktora
S610 FS LE FOUDROYANT (Piorunujący)	DCN Cherbourg	04.12.1971	06.06.1974	Wycofany 30.04.1998, pocięty na złom po usunięciu sekcji reaktora
S613 FS L`INDOMPTABLE (Nieposkromiony)	DCN Cherbourg	17.09.1974	23.12.1996	Wycofany ?.04.2005, pocięty na złom po usunięciu sekcji reaktora
S614 FS LE TONNANT (Grzmiący)	DCN Cherbourg	17.09.1977	03.04.1980	Wycofany 16.12.1999, pocięty na złom po usunięciu sekcji reaktora
S615 FS L`INFLEXIBLE (Nieugięty)	DCN Cherbourg	23.06.1982	01.04.1985	Wycofany 14.01.2008, pocięty na złom po usunięciu sekcji reaktora

* * *

Dane techniczne
Wyporność:	na powierzchni: 8.080 t.
	w zanurzeniu 8.920 t.
Wymiary (d. x sz. x. z.):	128,7 x 10,6 x 10 m
Kadłub:	wykonany z prefabrykowanych sekcji o masie 200 ton każda, do budowy których wykorzystano stal 80 HLES (Haute Limite Elastique Soudable) o zwiększonej granicy plastyczności. Za wyjątkiem dziobowego przedziału torpedowego oraz przedziału siłowni, urządzeń wytwarzania wody i regeneracji powietrza na rufie, które są dwupokładowe pozostałe przedziały posiadają trzy pokłady. Kadłub na niemal całej swojej długości ma przekrój kołowy, który jedynie na samym dziobie zmienia się na bardziej owalny
Głębokość zanurzania:	powyżej 200 – 250 m
Napęd:	znajdujący się w osobnym przedziale za sekcją wyrzutni rakiet wodnociśnieniowy reaktor, umieszczony w osłonie biologicznej której podstawą był korpus reaktora wykonany ze stali specjalnego gatunku oraz wypełniająca go woda obiegu pierwotnego. Paliwem reaktora był granulowany tlenek uranu, z którego wykonane zostały pręty.
	umieszczony w oddzielnej sekcji wymiennik pary (wytwornica pary) połączona z reaktorem armaturą obiegu pierwotnego
	2 turbiny parowe koncernu Alsthom o mocy 11.760 kW (16.000 KM), które za pośrednictwem reduktora zbiorczego napędzały pojedynczy wał napędowy z 7 skrzydłową śrubą napędową
Awaryjny zestaw napędowy:	2 zespoły generatorów napędzanych silnikami wysokoprężnymi SEMT-Pielstick model 8PA4V185 o mocy 450 kW każdy
	1 silnik elektryczny Jeumont-Schneider
Stery:	stery dziobowe umieszczone na obudowie kiosku
	stery rufowe w układzie krzyżowym
Prędkość:	na powierzchni: 11,0 w.
	w zanurzeniu	> 20 w.
		4 w. na napędzie pomocniczym
Zasięg:	napęd główny: teoretycznie nieograniczony, limitowany jedynie zapasami i wytrzymałością załogi
	napęd pomocniczy: 5.000 Mm przy prędkości 4 w.
Wyposażenie pomocnicze:	chrapy do obsługi napędu awaryjnego
Uzbrojenie:	16 pionowych wyrzutni ustawionych w dwóch rzędach za kioskiem (oglądając okręt z zewnątrz nie dało się nie zauważyć charakterystycznego „żółwiego garbu” kryjącego górne części wyrzutni rakiet MSBS, który wykonany był z kompozytów), wykonanych z dwóch cylindrów: zewnętrznego połączonego z kadłubem okrętu i wewnętrznego mieszczącego sam pocisk – którym początkowo była rakieta balistyczna MSBS M-1 a następnie M-2
	4 x I dziobowe wyrzutnie torpedowe kal.550 zdolne do odpalania torped ZOP ECAN typu L5Mod 3 lub uniwersalnych, kierowanych przewodowo ECAN typ F17 Mod 2 - łączny zapas torped przenoszonych przez okręt: 18 szt.
Wyposażenie elektroniczne / obserwacyjne / nawigacyjne:	radar Thomson-CSF DRUA-33
	system rozpoznawczy Thomson-CSF ARUR-12 przechwytujący i analizujący emisje elektromagnetyczne w celu identyfikacji źródła
	kompleks hydroakustyczny Thomson Sintra DMUX-21 w którego skład wchodził: pasywny sonar panoramiczny DUUV-23 oraz aktywny hydrolokator do pomiaru odległości DUUX-2.
	2 peryskopy – bojowy i wachtowy firmy Sagem
	zobrazowanie sytuacji taktycznej - Systeme d`Armes Tactique firmy Thomson Sintra
	system kierowania strzelaniem torpedowym firmy Thomson Sintra
	system kierowania strzelaniem rakietami balistycznymi firmy Thomson Sintra
	systemy łączności działające na bardzo niskich częstotliwościach od 300 HZ do 3 kHz, który wykorzystywał antenę holowaną oraz kompleks anten zlokalizowanych na lądzie.
	systemy nawigacji: inercyjny, radiowy, hiperboliczny (wykorzystujący sieć lądowych radiolatarni), peryskop astronawigacyjny
Załoga i warunki bytowe	15 oficerów i 120 podoficerów i marynarzy. · marynarze zajmowali 5 os. lub 6 os. kabiny, przy czym i tak liczba miejsc była mniejsza niż liczba załogantów, stąd też wciąż w użyciu były tzw. ciepłe koje, · podoficerowie i oficerowie zajmowali 4 os. i 2 os. kabiny, · dowódca jako jedyny z oczywistych względów posiadał 1 os. kabinę, · dla oficerów i marynarzy na okręcie znajdowały się dwie masy · na potrzeby zapewnienia pomocy medycznej w trakcie długotrwałych patroli pod pomieszczeniami załogowym na dolnym pokładzie umieszczono salę operacyjną z pełnym wyposażeniem

* * *

Bibliografia

Bernard Prézelin – The Naval Institute Guide to Combat Fleets of the World 1990/1991

Tomasz Grotnik – LE REDOUTABLE Atomowe Muzeum, MSiO

https://www.netmarine.net/bat/smarins/argonaut/caracter.htm

https://www.memoire-et-fortifications.fr/le-materiel/le-snle-le-redoutable/

* * *

Poniżej: FS LE REDOUTABLE (S611) widziany z zewnątrz, Cherbourg 06.11.2024 r. (aby powiększyć kliknij na zdjęcie).

Poniżej: FS LA REDOUTABLE (S611) z wizytą na pokładzie, Cherbourg 06.11.2024 r. (aby powiększyć kliknij na zdjęcie).

Maszynownia

Widok na os wału napędowego a nad nim widoczne siłowniki mechanizmu poruszającego rufowe stery głębokości

Wał napędowy

Siłownik steru

Panel kontrolny awaryjnego zasilania

Reduktor zbiorczy / przekładnia redukcyjna

Prawoburtowa turbina parowa

jw.

Alternator firmy Jeumont-Schneider

Panela kontrolne turbin

Pomiędzy 2 turbinami parowymi

Prawoburtowa turbina parowa

Pomiędzy turbinami parowymi

Lewoburtowa turbina parowa

Prawoburtowa turbina parowa

Panel kontrolny urządzenia do produkcji wody

Centrum Sterowania Maszynownią - panel odpowiedzialny za produkcję pary zasilającej turbiny

Centrum Sterowania Maszynownią - panel odpowiedzialny za prace napędu pomocniczego zasilającego baterie akumulatorów i silnik elektryczny

Centrum Sterowania Maszynownią - panel odpowiedzialny za produkcję energii elektrycznej

Pomieszczenie okrętowej rozdzielni elektrycznej, po prawo drabina wiodąca do rufowej awaryjnej komory powietrznej

Wejście do rufowej awaryjnej komory powietrznej

Tablice rozdzielcze energii elektrycznej

jw.

Przedział reaktora

Sekcja z niekończonego okrętu podwodnego TURQUOISE S607 wstawiona w miejsce wyciętej sekcji reaktora


Jw.

Przedział urządzeń pomocniczych ...

Urządzenia do oczyszczania, produkcji i dystrybucji powietrza

jw.

jw.

jw.

Znajdujące się na dolnym pokładzie pomieszczenia z instalacjami do chłodzenia powietrza

Wejście do rufowej śluzy powietrznej

Przedział rakietowy

Fragment wyrzutni nr I z włazem rewizyjnym

Wiodący wzdłuż prawej burty korytarz na głównym pokładzie rakietowym


Tuby do komunikacji głosowej z górnym i dolnym pokładem rakietowym

Terminal komputerowy do programowania rakiet

jw.

Pomiędzy wyrzutniami

Korytarz ...

jw.

Panel kontrolny wyrzutni nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15

Właz inspekcyjny wyrzutni nr 15

Fragment wyrzutni nr 16

Górny pokład rakietowy

Fragment wyrzutni nr 15

Biegnący wzdłuż prawej burty korytarz na górnym pokładzie rakietowym

jw.

Właz inspekcyjny do wyrzutni nr 15

Fragment wyrzutni nr 16

Centrala


Mechanizm instalacji inercyjnych do określania położenia okrętu w stosunku do jej trasy i kierunku

Wyjście na pomost

Panele do odpalania rakiet strategicznych

Zestaw pulpitów kontrolnych systemu uzbrojenia, zanurzenia i pływania pod wodą

Zestaw pulpitów kontrolnych systemu uzbrojenia, zanurzenia i pływania pod wodą

Pulipty kontrolne systemów zanurzenia i pływania pod wodą

Pulpity kontrolne systemów zanurzenia i pływania pod wodą

Pulpit kontrolny systemu pływania pod wodą

Stanowiska operatorów sterów

Wolant operatora sterów

Wolant operatora sterów

Peryskop wachtowy

Peryskop wachtowy

Peryskop wachtowy

Konsola zobrazowania systacji taktycznej

Stanowisko nawigatora

Stół nawigacyjny

Centrala

Konsola zobrazowania sytuacji taktycznej

Centrala - prawa burta

Centrala - prawa burta

Studzienka peryskopu astronawigacyjnego

Persykop astronawigacyjny

Peryskop bojowy

Stanowisko operatora sonaru

Autor a stanowisku operatora sterów -mozna sie poczuc jak w filmie "Wilcze echa"

Pomieszczenia oficerów

Zejście na dolny pokład

Korytarz okrętowy w części kwater oficerskich

Kabina oficerska

Kabina dowódcy okrętu

Kabina oficerska

Umywalnia oficerska

Prysznic oficerski

Toaleta oficerska

Kuchnia dla oficerów obsługwana przes specjalny personel

Mesa oficerska

Pomieszczenia załogowe

Podręczna spiżarnia okrętowa

Okno do wydania posiłków w mesie załogowej

Kuchnia okrętowa

Kuchnia okrętowa

Kuchnia okrętowa

Kuchnia okrętowa

Kuchnia okrętowa

Mesa załogowa

Mesa załogowa - wyposażenie

Mesa załogowa - wyposażenie

Mesa załogowa

Mesa załogowa

Mesa załogowa

Mesa załogowa

Mesa załogowa

Korytarz okrętowy

Kabina załogi

Kabina załogi

Kabina załogi

Pomieszczenie szeregowej załogi

Pomieszczenie szeregowej załogi

Pomieszczenie szeregowej załogi

Sala operacyjna znajdująca się na dolnym pokładzie pod pomieszczeniami szeregowej załogi

umywalnia szeregowej załogi

Umywalnia szeregowej załogi

Toaleta szeregowej załogi

Umywalnie szeregowej załogi