W obiektywie shipspottera czyli z migawką nad portową sadzawką: Z cyklu muzea morskie/jednostki muzealne ... cz. 33

sobota, 23 listopada 2024

Z cyklu muzea morskie/jednostki muzealne ... cz. 33 - Miniaturowy okręt podwodny HMS X-24

HMS X 24 – brytyjski miniaturowy okręt podwodny typu X-20 zbudowany w 1943 roku przez brytyjską stocznię Marshall, Sons and Co. Ltd. w Gainsborough. Dowódcami jednostki byli porucznicy: Max.H. Shean Royal Australian Naval Volunteer Reserve (RANA) i H. „Percy” Westmacott DSC Royal Navy (RN). HMS X 24 tak jak i jego bracia przeznaczony był do skrytych działań przeciwko wrogiej infrastrukturze na akwenach głównie zamkniętych trudno dostępnych dla większych okrętów. W rejon planowanej akcji jednostka (ze względu na ograniczony zasięg jak i dzielność morską) była holowana przez większy okręt podwodny (typu T lub S), by następnie po dotarciu na pozycję wyjściową i obsadzeniu właściwą załogą (płynęła ona na pokładzie okrętu matki, zaś X był obsadzony przez tzw. załogę przelotową) przystąpić do realizacji zadania, po którego zakończeniu miała powrócić na miejsce ponownego spotkania. Eksponowany w Gosport HMS X 24 miał szczęście wziąć udział w dwóch zakończonych pomyślnie operacjach skierowanych przeciwko infrastrukturze stoczniowej okupowanego przez Niemców norweskiego portu w Bergen. Pierwsza z nich rozpoczęła się 22 marca 1944 roku, kiedy to HMS X 24 udał się do bazy w Scapa Flow na Orkadach, gdzie miał przygotować się do Operacji Guidance (jej celem był pływający dok stoczni w Bergen-Laksevaag). 9 kwietnia okręt podwodny HMS SPECTRE z HMS X 24 na holu, eskortowany dodatkowo przez okręt bazę HMS ALECTO udał się na Szetlandy. Dwa dni później, 11 kwietnia obie jednostki podwodne opuściły Szetlandy, by po spokojnym rejsie dotrzeć w rejon Feje – północnego wejścia do Bergen. Wyznaczona do wykonania tego zadania załoga operacyjna HMS X 24 składała się z: dowódcy porucznika M.H. Sheana, podporucznika J. Brooksa, podporucznika F. Ogdena oraz mechanika V. Colesa. 12 kwietnia o godzinie 20:50 idący na powierzchni X wszedł na wody Fejesen, zbierając po drodze cenne dla wywiadu informacje dotyczące m.in. stanowisk reflektorów czy też znaków nawigacyjnych. Następnego dnia o godzinie 02:30, w pobliżu latarni morskiej Kalvenoes HMS X 24 zszedł w zanurzenie, kontynuując dalszy marsz na głębokości peryskopowej, idąc zachodnią odnogą Byfjordu, gdzie napotkano duży ruch jednostek nawodnych m.in. jeden uzbrojony trawler przepłynął w bliskiej odległości od okrętu na szczęcie go nie wykrywając. O 07:30 dotarto do Bergen, po czym skierowano się w stronę wejścia do Puddefjordu. O godzinie 08:00 zaobserwowano odległy 850 metrów cel, który w tym momencie był zanurzony i pusty oraz częściowo zasłonięty przez rufę dużego statku handlowego cumującego na skrajnym krańcu północnej strony nabrzeża węglowego. Poza tym w trakcie prowadzonej obserwacji celu nie dostrzeżono żadnych, chroniących go, zagród sieci przeciwtorpedowych. O godzinie 08:39 wykonano próbne podejście przepływając pod czymś, co załoga uznała za dok. Dziewięć minut później (08:48) całkowicie pewien, zlokalizowania celu porucznik Shean z powrotem poprowadził swój X24 pod coś, co uważał za dok, po czym na jego obu końcach podłożył po jednym ładunku wybuchowym. W rzeczywistości wybranym celem ataku był nie dok a cumujący przy nabrzeżu węglowym duży niemiecki statek handlowy BARENFELS. Po wykonaniu zadania HMS X 24 niezwłocznie rozpoczął marsz powrotny, wychodząc o 21:30 z powrotem na powierzchnię. W chwili wynurzenia powietrze wewnątrz jednostki było tak cuchnące, że cała jej załoga znajdowała się w fatalnym stanie (najgorzej skutki długotrwałego pobytu w zanurzeniu odczuli dowódca porucznik Shean oraz mechanik Coles). Godzinę później o 22:30 z X-a dostrzeżono czekający na jego powrót HMS SPECTRE. Po założeniu holu i obsadzeniu HMS X 24 załogą przelotową HMS SPECTRE rozpoczął rejs powrotny, osiągając w dniu 19 kwietnia wody szkockiej zatoki Edrachillis. Choć głównego celu operacji nie zaatakowano to ona sama zakończyła się sukcesem bowiem „BARENFELS” został zatopiony a dodatkowo uszkodzono też poważnie nabrzeże węglowe, które do końca wojny było wyłączone z użytku. Porucznik Shean za ww. akcję został oznaczony Orderem Wybitnej Służby. W dniu 3 września 1944 roku obsługiwany przez załogę przelotową pod dowództwem podporucznika K. St. J. V. Robinsona z Royal Naval Volunteer Reserve HMS X 24, ponownie holowany przez HMS SPECTRE oraz eskortowany przez HMS ALECTO, opuścił port w Rothesay, by w ramach operacji Heckle ponownie podjąć próbę zniszczenia pływającego doku. Po dotarciu 6 września na wody Balta Sound na Szetlandach przystąpiono do ostatecznego sprawdzenia gotowości X-a. Po pomyślnym przejściu kontroli, w południe następnego dnia, obsadzony przez załogę: dowódca porucznik H.P. Westmacott DSC RN, podporucznik B.H. Dening RNVR, podporucznik D.N. Purdy RNZNVR i mechanik B.C. Davidson HMS X 24, holowany przez HMS SPECTRE wyruszył w stronę norweskiego wybrzeża. Tym razem pogoda nie rozpieszczała załóg obu jednostek W dniu 8 września za burtę został zmyty jeden z członków załogi X-a podporucznik Derek Norman Purdy, którego nie udało się już odnaleźć. Dwa dni później, 10 września, po dotarciu na pozycję wyjściową w ramach uzupełnienia stanu na jego miejsce przeszedł podporucznik K.St.J.V. Robinson RNVR. Tego samego dnia o godzinie 20:10 HMS X 24 rozpoczął marsz znaną już sobie trasą, kierując się w stronę Bergen. Marsz ten przebiegł spokojnie i okręt niezauważony przez Niemców wpłynął na wody Puddefjordu. 11 września w trakcie prowadzonej o godzinie 07:39 obserwacji celu przez peryskop stwierdzono, że dok pływający jest pusty, zachowuje pełną pływalność oraz, że w jego pobliżu nie ma rozstawionych sieci. O godzinie 08:10 rozpoczęto podejście w stronę celu, podkładając pod nim oba ładunki, po czym niezwłocznie wycofano się z Bergen. Po dotarciu na wyznaczone miejsce spotkania HMS SPECTRE z powrotem wziął HMS X 24 na hol, po czym obie jednostki rozpoczęły marsz. 13 września po dotarciu na wody Szetlandów hol z HMS X 24 został przekazany na okręt bazę HMS ALECTO, który kilka dni później dotarł z nim na wody szkockiej zatoki Kames Bay. W wyniku przeprowadzonej operacji zniszczono cztery z sześciu sekcji doku, który wyniku tego został wyłączony z dalszej eksploatacji. Dodatkowo na skutek detonacji obu ładunków uszkodzone zostały dwa cumujące przy doku norweskie statki: STEN i KONG OSACR II a jakby tego było mało cały ruch w porcie został wstrzymany na ponad dwadzieścia cztery godziny. Porucznik Westmacott za ww. akcję także został odznaczony Orderem Zaszczytnej służby. Po zakończeniu wojny HMS X 24 pozostawał nadal w służbie, po czym w 1950 roku został oficjalnie z niej wycofany i posadowiony na falochronie w bazie HMS DOLPHIN w Gosport, gdzie oczekiwać miał na decyzję o złomowaniu. Około dziesięciu lat później jednostkę przeniesiono do bardziej osłoniętego miejsca na terenie bazy, gdzie wciąż oczekiwała na decyzję w sprawie swojej przyszłości. Po przeglądach przeprowadzonych w październiku 1970 i styczniu 1971 roku, w styczniu roku kolejnego ostatecznie zdecydowano o zachowaniu X-a jako pomnika ustawionego na terenie bazy HMS DOLPHIN. 14 lutego 1973 roku HMS X 24 został przetransportowany drogą lądową do stoczni w Portsmouth, gdzie przeszedł niezbędną renowację, po czym tą samą drogą powrócił do HMS DOLPHIN, gdzie posadowiono go na przeznaczonym dla niego miejscu ekspozycji. W 1987 roku okręt został przekazany do Muzeum Brytyjskich Okrętów Podwodnych, które mieściło się na terenach na obrzeżach bazy HMS DOLPHIN, gdzie ustawiono go w pobliżu eksponowanego od 1981 roku okrętu podwodnego HMS ALLIANCE. W 2005 roku HMS X 24 został przeniesiony do budowanej właśnie nowej siedziby muzeum, gdzie eksponowany jest do dnia dzisiejszego.

* * *

Historia budowy
Położenie stępki:	?
Wodowanie:	?
Wcielenie do służby:	1943

* * *

Dane techniczne HMS X 24
Wyporność:	na powierzchni: 27 t.
Wyporność:	w zanurzeniu: 30 t.
Wymiary (d. x sz. x. z.):	15,74 x 5,75 x 2,14 m
Kadłub:	stalowy spawany
Zanurzanie:	głębokość testowa: 91,5 m
Napęd:	1 x 4 cylindrowy silnik wysokoprężny Gardner 4LKo mocy 42 KM przy 1.800 obr./min.
	1 silnik elektryczny Keith Blackmann o mocy 30 KM przy 1.650 obr./min.
	zestaw baterii akumulatorów
	pojedyncza śruba
Prędkość:	na powierzchni: 6,5 w.
Prędkość:	w zanurzeniu: 5,5 w.
Zasięg:	nawodny: 1.320 Mm przy prędkości 4 w. (z 2 minami) / 1.860 Mm przy prędkości 4 w. (bez min)
Zasięg:	podwodny: 80 Mm przy prędkości 2 w.
Uzbrojenie:	2 x 4,400 funtowe (~ 2.000 ton) odczepiane miny (ładunek wybuchowy amatol)
Wyposażenie obserwacyjne:	1 peryskop
Załoga	4